سرگذشت موسیقى سنتى ایران در جریان نوسازى ها و نوآورى هاى یکصد سال اخیر چهره هاى ریز و درشتى را به ما مى نمایاند که هر یک به سهم خود نقشى ایفا کرده اند. ولى جاذبه چهره هاى درشت، دیگران را در سایه قرار داده است تا آن جا که مى روند که فراموش شوند.چندى پیش به تصادف با «یحیى معتمد وزیرى» آشنا شدیم که نامش را در گوشه هایى از «سرگذشت موسیقى ایران» نوشته روح الله خالقى دیده بودیم. او از خوانندگان سنتى و بومى در نخستین ارکستر انجمن موسیقى ملى بوده و در نخستین کنسرت انجمن، در مهر ماه سال ۱۳۲۳ شرکت داشته است. سینه اى پر از خاطره دارد. باید در فرصتى مناسب با او بنشینیم و بشنویم. دیدار با او، ولى، ما را به یاد خواننده اى دیگر برد که زودتر از او- و از دیگران- کار خود را آغاز کرده و بعد به کلاس ها و کنسرت هاى انجمن موسیقى ملى نیز رونق بسیار بخشیده است. او «عبدالعلى وزیرى» نام دارد که اینک در خرداد ماه، شانزده سال از مرگش مى گذرد. «عبدالعلى»، پسر عموى «علینقى وزیرى» -استاد نام آور موسیقى ملى- به روایتى در سال ۱۲۹۰- و به روایتى دیگر ۱۲۹۳- در تهران زاده شده و در همان نوجوانى، به محض آن که پسر عمویش مدرسه موسیقى خود را- در سال ۱۳۰۲- بنیاد کرده در آن نام نوشته و به آموختن تار و آواز پرداخته است.
هنگامى که دو سال بعد، در سال ۱۳۰۴ «کلوب موزیکال» وزیرى نیز گشایش یافته، عبدالعلى آن قدر توانایى داشته که آفریده هاى پسر عموى خود را بخوانداهمیت این همکارى از این روست که وزیرى بزرگ (علینقى) در آن سال ها دربدر در جستجوى خوانندگانى بود که بتوانند از عهده اجراى آفریده هاى- نه چندان آسان- او برآیند. او خواننده اى مى خواست که حنجره اش معتاد به اجراهاى مطلقاً سنتى نشده باشد. «قمر» را مى ستود ولى صداى او را مناسب براى اجراى آهنگ هاى خود نمى دید. پیش از هر چیز اندیشیده بود که مى تواند صداى پسر عموى خود را آنگونه که مى خواهد پرورش دهد. شور و شوق عبدالعلى براى آموختن او را در این اندیشه استوارتر مى ساخت دکتر ساسان سپنتا، موسیقى شناس مى گوید که شور و شوق عبدالعلى چنان بود که در همان مدرسه اقامت گزیده بود. در نتیجه خیلى زود زیر نظر مستقیم وزیرى، ... به دقایق خوانندگى آهنگ هاى او واقف گشت و بهترین اجرا کننده آثار او به شمار مى آمدکوشش و جستجوى وزیرى براى یافتن «خواننده مناسب زن» نیز به زودى به نتیجه رسید. «حسین استوار»، آموزگار تار در مدرسه موسیقى، «روح انگیز را یافته و کوشیده بود او را در قالب همان خواننده اى درآورد که وزیرى مى خواست.
وزیرى به یارى این دو خواننده یعنى روح انگیز و عبدالعلى وزیرى، در آغاز کار توانست، آفریده هاى خود را و از آن راه طرح ها و شیوه هاى خود را به جامعه بشناساند. شاید به دلیل همین نیاز مبرم مدرسه وزیرى به «خواننده» بود که عبدالعلى به ساز اصلى خود که تار باشد توجه کمترى نشان داد و به قول روح الله خالقى «هر چند در تار پیشرفت کرد... و تارش زنگ تار استادش را داشت».... ولى پشتکار چندانى به خرج نداد و نتوانست از نظر تار نوازى جانشین استاد شود. این جانشینى ولى در آوازخوانى پیش آمد. پیش از آن که عبدالعلى آوازخوانى بیاموزد، علینقى وزیرى، خود آفریده هاى خود را مى خواند. صدایى گرم در مایه «باریتون» داشت و در سفر تحصیلى پاریس و برلین، یکى دو کلاس آواز را نیز با موفقیت گذرانده بود. نمونه هایى از صداى او، تنها یا همراه با صداى روح انگیز، در قالب «دویت»، در صفحات قدیمى ضبط شده است. عبدالعلى که پرورده شد، وزیرى جانشینى براى خود در آوازخوانى پیدا کرد که صدایش شاید از نظر سازگارى با موسیقى ایران، بر صداى خود او نیز برترى داشت خالقى صداى عبدالعلى وزیرى را بسیار ستوده و گفته است: «صوت هدیه اى است، خداداد و «عبدل» هم از بندگان طرف توجه و مهر خداوند بوده است! با تعلیمات استادانه کلنل علینقى وزیرى صدایش لطف خاصى پیدا کرد که براى خواندن آهنگ هایى که به سبک موسیقى وزیرى ساخته شده باشد «منحصر به فرد» است. تاکنون هیچ خواننده اى نتوانسته است آهنگ هاى کلنل را به خوبى او بخواند.» خالقى براى این «خوب خواندن» به جز صداى خوش و تعلیمات کافى، دلیل دیگرى را نیز پیش مى کشد؛ درک و دریافت خواننده از آن چه که مى خواند- «عبدالعلى وزیرى آهنگ هاى کلنل را خوب مى فهمید و چون از آغاز کار خوانندگى با استاد مأنوس بود و روش خواندن خود او را هم دیده بود، به سبک او علاقمند و دلبسته شد و بهتر از دیگران توانست از عهده خواندن ساخته هاى او برآید«عبدالعلى» با صداى «مطبوع گرمى» که داشت، به زودى بر رونق کار ارکستر مدرسه موسیقى افزود. «شنوندگانى که صداى او را مى پسندیدند»، به گواهى خالقى، راحت تر آهنگ هاى نوآورانه کلنل را «به دل پذیرفتند». سامان گرفتن کار آوازخوانى، شاید سبب شد که عبدالعلى که «تار» را در سایه قرار داده بود، از نو با پشتکار به سراغ آن برود و علاوه بر تار حتى به نواختن «تار باس» در ارکستر مدرسه مشغول شود
-عبدالعلى وزیرى در سال ۱۳۰۸ آموزشگاهى براى موسیقى بنیاد کرد و یک سال بعد، در «مدرسه موسیقى دولتى» که بعدها به هنرستان ملى موسیقى (کنسرواتوار تهران) تبدیل شد، به آموزاندن آواز پرداخت. در واقع به هر کجا که کلنل مى رفت، عبدالعلى نیز با او همراه مى شد. با این همه از سال ۱۳۱۴ به مدت شش سال مدرسه هاى موسیقى را ترک گفت و به استخدام مؤسسات دولتى و نیمه دولتى درآمد. دو سالى را در بانک سپه، دو سالى در بانک ملى و دو سه سالى را در «بنگاه راه آهن دولتى» گذرانید. ولى باز از سال ،۱۳۲۰ به «اداره موسیقى کشور» و هنرستان عالى موسیقى، که سرپرستى هر دو از نو به کلنل واگذار شده بود، بازگشت.
عبدالعلى وزیرى از سال ۱۳۲۲ به همکارى با رادیو ایران پرداخت و مى گویند، نخستین خواننده مردى است که در برنامه گل هاى جاویدان- پیش از بنان- شرکت جسته است
*عبدالعلى وزیرى، واسطه بهره ورى جامعه موسیقى ایران از دو صداى ناب نیز شده است. نخستین صدا از آن غلامحسین بنان بود. او را که با «حُسن خداداده اش در رادیو آشنا شده بود، به اداره موسیقى کشور برد و به روح الله خالقى معاون اداره معرفى کرد. خالقى نیز ماجرا را براى «کلنل» تعریف کرد و به این ترتیب بنان از «اداره کل غله و نان» به اداره رادیو منتقل شد!
-دومین صدا از آن دختر جوانى بود که از بابل به تهران آمده و معلم موسیقى مدرسه، صداى خوشش را کشف کرده بود. معلم دختر جوان را به اداره موسیقى کشور و باز نزد خالقى برد و خالقى او را به دست عبدالعلى سپرد. یکى دو سالى بعد صدا، با دقت و مراقبت عبدالعلى، پرورش یافت و خواننده اى را به جمع خوانندگان رادیو افزود. بعدها خالقى بر او نام برازنده «دلکش» را نهاد. از جمله خوانده هاى معروف عبدالعلى وزیرى مى توان از «خریدار تو»، با شعر سعدى، «نیم شب»، با شعر حافظ و غمگین با شعر رودکى، همه در پیوند با آهنگ هاى نوآورانه اى از کلنل، یاد کرد
این نکته را هم بگوییم که مى گویند آلودگى هاى اعتیادى عبدالعلى وزیرى را از پیشرفت بیشتر بازداشته است. خالقى تنها به اشاره مى گوید که «حیف! قدر صداى خود را ندانست و چنان که شایسته بود از این نعمت الهى توجه و نگهدارى نکرد
اشاره آشکارتر از آن «مرتضى عبدالرسولى» است، موسیقیدان غالباً پشت پرده و سنتور نواز- «با اعتیادات خانمان برانداز و عیش و نوش هاى شبانه که تا صبح ادامه مى یافت، از آن نعمت پر ارزش الهى چیزى باقى نگذاشتبا این همه نام او در لابلاى برگ هاى تاریخ موسیقى سنتى نوآورانه مى ماندعبدالعلى وزیرى در چهارم خردادماه سال ۱۳۶۸ در تهران درگذشت.
آواز شماره سه
پی نوشت:از دوستانی که اشتباهات تایپی رو گوشزد می کنند صمیمانه سپاسگزارم.
- ۰ نظر
- ۰۹ دی ۹۰ ، ۰۹:۳۵