گیله‌ مرد نوشته بزرگ علوی

  باران هنگامه کرده بود. باد چنگ می انداخت و می خواست زمین را از جا بکند. درختان کهن به جان یکدیگر افتاده بودند. از جنگل صدای شیون زنی که زجر می کشید، می آمد. غرش باد آوازهای خاموشی را افسار گسیخته کرده بود. رشته های باران آسمان تیره را به زمین گل آلود می دوخت. نهرها طغیان کرده و آبها از هر طرف جاری بود.

دو مامور تفنگ به دست، گیله مرد را به فومن می بردند. او پتوی خاکستری رنگی به گردنش پیچیده و بسته ای که از پشتش آویزان بود، در دست داشت. بی اعتنا به باد و بوران و مامور و جنگل و درختان تهدید کننده و تفنگ و مرگ، پاهای لختش را به آب می زد و قدمهای آهسته و کوتاه برمی داشت. بازوی چپش آویزان بود، گویی سنگینی می کرد. زیر چشمی به ماموری که کنار او راه می رفت و سرنیزه ای که به اندازه یک کف دست از آرنج بازوی راست او فاصله داشت و از آن چکه چکه آب می آمد، تماشا می کرد. آستین نیم تنه اش کوتاه بود و آبی که از پتو جاری می شد به آسانی در آن فرو می رفت. گیله مرد هر چند وقت یکبار پتو را رها می کرد و دستمال بسته را به دست دیگرش می داد و آب آستین را خالی می کرد و دستی به صورتش می کشید، مثل اینکه وضو گرفته و آخرین قطرات آب را از صورتش جمع می کند. فقط وقتی سوی کمرنگ چراغ عابری، صورت پهن استخوانی و چشمهای سفید و درشت و بینی شکسته او را روشن می کرد، وحشتی که در چهره او نقش بسته بود نمودار می شد.

مامور اولی به اسم محمد ولی وکیل باشی از زندانی، دل پری داشت. راحتش نمی گذاشت. حرفهای نیشدار به او می زد. فحشش می داد و تمام صدماتی را که راه دراز و باران و تاریکی و سرمای پاییز به او می رساند، از چشم گیله مرد می دید.
"ماجراجو، بیگانه پرست. تو دیگه می خواستی چی کار کنی؟ شلوغ می خواستی بکنی! خیال می کنی مملکت صاحب نداره..."

"بیگانه پرست" و "ماجراجو" را محمد ولی از فرمانده یاد گرفته بود و فرمانده هم از رادیو و مطبوعات ملی آموخته بود.

"شش ماهه دولت هی داد می زنه، میگه بیایید حق اربابو بدید، مگه کسی حرف گوش می ده، به مفتخوری عادت کردند. اون ممه را لولو برد. گذشت، دوره هرج و مرج تمام شد. پس مالک از کجا زندگی کنه؟ مالیات را از کجا بده؟ دولت پول نداشته باشه، پس تکلیف ما چیه؟ همین طوری کردید که پارسال چهارماه حقوق ما را عقب انداختند. اما دیگه حالا دولت قوی شده. بلشویک بازی تموم شد. یک ماهه که هی میگم تو قهوه خونه. از این آبادی به آن آبادی میرم: میگم بابا بیایید حق اربابو بدید. اعلان دولتو آوردم، چسبوندم، براشون خوندم که اگه رعایا نخوان سهم مالکو بدند "به سرکار... فرمانده پادگان... مراجعه نموده تا بوسیله امنیه، کلیه بهره مالکانه  آنها وصول و ایصال شود." بهشون گفتم که سرکار فرماندهی پادگان کیه، تو گوششون فرو کردم که من همه کاره ش هستم. بهشون حالی کردم که وصول و ایصال یعنی چه. مگر حرف شنفتند؟ آخه می گید: مالک زمین بده، مخارج آبیاری رو تحمل کنه و آخرش هم ندونه که بهره مالکونه شو میگیره یا نه! ندادند، حالا دولت قدرت داره، دوبرابرشو می گیره. ما که هستیم. گردن کلفتتر هم شدیم. لباس امریکایی، پالتوی امریکایی، کامیون امریکایی، همه چی داریم. مگر کسی گوش میداد. سهم مالک چیه؟ دریغ از یک پیاله چای که به من بدند. حالا... حالا..."

بعد قهقهه میزد و میگفت: " حالا، خدمتتون می رسند. بگو ببینم تو چه کاره بودی؟ لاور(1) بودی؟ سواد داری..."

گیله مرد گوشش به این حرفها بدهکار نبود و اصلا جواب نمی داد. از تولم تا اینجا بیش از چهار ساعت در راه بودند و در تمام مدت، محمدولی وکیل باشی دست بردار نبود. تهدید می کرد، زخم زبان می زد، حساب کهنه پاک می کرد. گیله مرد فقط در این فکر بود که چگونه بگریزد.

اگر از این سلاحی که دست وکیلباشی است، یکی دست او بود، گیرش نمی آوردند. اگر سلاح داشت، اصلا کسی او را سر زراعت نمی دید که به این مفتی مامور بیاید و او را ببرد. چه تفنگهای خوبی دارند! اگر صد تا از اینها دست آدمهای آگل بود، هیچکس نمیتوانست پا تو جنگل بگذارد. اگر از این تفنگها داشت، اصلا خیلی چیزها، اینطوری که امروز هست، نبود. اگر آن روز تفنگ داشت، امروز صغرا زنده بود و او محض خاطر بچه شیرخواره اش مجبور نبود سر زراعت برگردد و زخم زبان آگل لولمانی را تحمل کند که به او میگفت: "تو مرد نیستی، تو ننه بچه ات هستی." اگر صد تا از این تفنگها در دست او و آگل لولمانی بود، دیگر کسی اسم بهره مالکانه نمی برد. تفنگ چیه؟ اگر یک چوب کلفت دستی گیرش می آمد، کار این وکیلباشی شیره ای را می ساخت. کاش باران بند می آمد و او می توانست تکه چوبی پیدا کند. آن وقت خودش را به زمین می انداخت، با یک جست برمی خاست و در یک چشم بهم زدن، با چوب چنان ضربتی بر سرنیزه وارد میکرد که تفنگ از دست محمدولی بپرد... کار او را می ساخت... اما مامور دومی سه قدم پیشاپیش او حرکت می کرد! گویی وجود او اشکالی در اجرای نقشه بود. او را نمی شناخت. هنوز قیافه اش را ندیده بود، با او یک کلمه هم حرف نزده بود.

کشتن کسی که آدم او را ندیده و نشناخته کار آسانی نبود. اوه، اگر قاتل صغرا گیرش می آمد، می دانست که باش چه کند. با دندانهایش حنجره او را می درید. با ناخنهایش چشمهایش را درمی آورد... گیله مرد لرزید، نگاه کرد. دید محمدولی کنار او راه می رود و از سرنیزه اش آب می چکد. از جنگل صدای زنی که غش کرده و جیغ می زند، می آید.

محض خاطر بچه اش امروز گیر افتاده بود. حرف سر این است که تا چه اندازه اینها از وضع او با خبر هستند. تا کجایش را می دانند؟ محمدولی به او گفته بود: "خان نایب گفته یک سر بیا تا فومن و برو. می خواهند بدانند که از آگل خبری داری یا نه." به حرف اینها نمی شود اعتماد کرد و آگل تا آن دقیقه آخر به او میگفت: "نرو، بر نگرد، نرو سر زراعت!" پس بچه ش را چه بکند؟ او را به که بسپرد؟ اگر بچه نبود، دیگر کسی نمی توانست او را پیدا کند. آنوقت چه آسان بود گرفتن انتقام صغرا. از عهده صدها از اینها بر می آمد. اما آگل لولمانی آدم دیگری بود. چشمش را هم می گذاشت و تیر در می کرد. مخصوصا از وقتی که دخترش مرد، خیلی قسی شده بود. او بیخودی همین طوری می توانست کسی را بکشد. آگل میتوانست با یک تیر از پشت سر کلک مامور دومی را که سه قدم پیشاپیش او پوتینهایش را به آب و گل میزند بکند، اما این کار از دست او برنمی آمد. از او ساخته نیست. محمدولی را دیده بود. او را میشناخت، شنیده بود روزی به کومه او آمده و گفته بوده است:"اگه فوری پیش نایب به فومن نره، گلوی بچه را میزنم سرنیزه و میبرم تا بیاید عقب بچه اش." این را به مارجان گفته بود.

مامور دومی پیشاپیش آنها حرکت می کرد. از آنها بیش از سه قدم فاصله داشت. او هم در فکر بدبختی و بیچارگی خودش بود. او را از خاش آورده بودند. بی خبر از هیچ جا، آمده بود گیلان. برنج این ولایت بهش نمی ساخت. همیشه اسهال داشت، سردش میشد. باران و رطوبت بیحالش کرده بود. با دو پتو شبها یخ میکرد. روزهای اول هر چه کم داشت از کومه های گیله مردان جمع کرد. به آسانی میشد اسمی روی آن گذاشت. "اینها اثاثیه ایست که گیله مردان قبل از ورود قوای دولتی از خانه های ملاکین چپاول کرده اند." اما بدبختی این بود که در کومه ها هیچ چیز نبود. در تمام این صفحات یک تکه شیشه پیدا نشد که با آن بتواند ریش خود را اصلاح کند، چه برسد به آینه. مامور بلوچ مزه  این زندگی را چشیده بود. مکرر زندگی خود آنها را غارت کرده بودند. آنجا در ولایت آنها آدمهای خان یک مرتبه مثل مور و ملخ می ریختند توی دهات، از گاو و گوسفند گرفته تا جوجه و تخم مرغ، هرچه داشتند می بردند. به بچه و پیرزن رحم نمی کردند. داغ می کردند، یکی دو مرتبه که مردم ده بیچاره می شدند، کدخدا را پیش خان همسایه می فرستادند و از او کمک می گرفتند و بدین طریق دهکده ای به تصرف خانی در می آمد. این داستانی بود که بلوچ از پدرش شنیده بود. خود او هرگز رعیتی نکرده بود. او همیشه از وقتی که بخاطرش هست، تفنگدار بوده و همیشه مزدور خان بوده است. اما در بچگی مزه  غارت و بی خانمانی را چشیده بود. مامور بلوچ وقتی فکر می کرد که حالا خود او مامور دولت شده است وحشت می کرد. برای اینکه او بهتر از هرکس می دانست که در زمان تفنگداریش چند نفر امنیه وسرباز کشته است. خودش می گفت: "به اندازه  موهای سرم." برای او زندگی جدا از تفنگ وجود نداشت. او با تفنگ به دنیا آمده، با تفنگ بزرگ شده بود و با تفنگ هم خواهد مرد، آدمکشی برای او مثل آب خوردن بود، تنها دفعه ای که شاید از آدمکشی متاثر شد، موقعی بود که با اسب، سرباز جوانی را که شتر ورش داشته بود، در بیابان داغ دنبال کرد. شتر طاقت نیاورد، خوابید، سرباز تفنگش را انداخت زمین و پشت پالان شتر پنهان شد. بلوچ چند تیر انداخت و نزدیکش رفت. تفنگ او را برداشت و می خواست سرش را که از پشت کوهان شتر دیده می شد، هدف قرار دهد که سرباز داد زد: "امان برادر، مرا نکش." او گفت: "پس چکارت کنم؟ نکشمت که از بی آبی می میری!" بعد فکر کرد پیش خودش و گفت:" یک گلوله هم یک گلوله است." افسار شتر را گرفت و برگشت: "یه میدان آنطرفتر، چشمه است. برو خودت را به آنجا برسون." صد قدمی شتر را یدک کشیده و بعد خواست او را رها کند، چونکه بدرد نمی خورد. دید، نمیشود سرباز و شتر را همین طور به حال خودشان گذاشت، برگشت و با یک تیر کار سرباز را ساخت. این تنها قتلی است که گاهی او را ناراحت می کند. خودش هم می دانست که بالاخره سرنوشت او نیز یک چنین مرگی را در بر دارد. پدرش، دو برادرش، اغلب کسانش نیز با ضرب تیر دشمن جان سپرده بودند. وقتی خانها به تهران آمدند و وکیل شدند، او نیز چاره نداشت جز اینکه امنیه شود. اما هیچ انتظار نداشت که او را از دیار خود آواره کنند و به گیلانی که آنقدر مرطوب و سرد است بفرستند. مامور بلوچ ابدا توجه ای به گیله مرد نداشت و برای او هیچ فرقی نمی کرد که گیله مرد فرار کند یا نکند. به او گفته بودند که هر وقت خواست بگریزد با تیر کارش را بسازد و او به تفنگ خود اطمینان داشت. مامور بلوچ در این فکر بود که هرطوری شده پول و پله ای پیدا کند و دومرتبه بگریزد به همان بیابانهای داغ، بالاخره بیابان آنقدر وسیع است که امنیه ها نمی توانند او را پیدا کنند. هر کدام از این مامورین وقتی خانه کسی را تفتیش می کردند، چیزی گیرشان میآمد. در صورتی که امروز صبح در کومه  گیله مرد، وکیل باشی چهارچشمی مواظب بود که او چیزی به جیب نزند. خودش هرچه خواست کرد، پنجاه تومان پولی که از جیب گیله مرد درآورد، صورت جلسه کردند و به خودش پس دادند. فقط چیزی که او توانست به دست آورد، یک تپانچه بود. آن را در کروج، لای دسته های برنج پیدا کرد. یک مرتبه فکر تازه ای به کله مامور بلوچ زد. تپانچه اقلا پنجاه تومان می ارزد. بیشتر هم می ارزد، پایش بیفتد، کسانی هستند که صد تومان هم می دهند، ساخت ایتالیاست. فشنگش کم است... حالا کسی هم اسلحه نمی خرد. این دهاتی ها مال خودشان را هم می اندازند توی دریا. پنجاه تومان می ارزد. به شرط آنکه پول را با خود آورده و به کسی نداده باشد.

باد دست بردار نبود. مشت مشت باران را توی گوش و چشم مامورین و زندانی می زد. می خواست پتو را از گردن گیله مرد باز کند و بارانیهای مامورین را به یغما ببرد. غرش آبهای غلیظ ، جیغ مرغابیهای وحشی را خفه می کرد. از جنگل گویی زنی که درد می کشید، شیون می زند. گاهی در هم شکستن ریشه یک درخت کهن، زمین را به لرزه درمی آورد.

یک موج باد از دور با خشاخش شروع و با زوزه وحشیانه ای ختم می شد. تا قهوه خانه ای که رو به آن در حرکت بودند، چند صد ذرع بیشتر فاصله نبود، اما در تاریکی و بارش و باد، سوی کمرنگ چراغ نفتی آن، دور به نظر می آمد.

وقتی به قهوه خانه رسیدند، محمدولی از قهوه چی پرسید: " کته داری؟"

- داریمی.(2)

- چای چطور؟

- چای هم داریمی.(3)

- چراغ هم داری؟

- ها ای دانه.(4)

- اتاق بالا را زود خالی کن!

- بوجورو اتاق، توتون خوشکا کودیم.(5)

- زمینش که خالی است.

- خالیه.

- اینجا پست امنیه نداره؟

- چره، داره.(6)

- کجا؟

- ایذره اوطرفتر. شب ایسابید، بوشوئیدی.(7)

- بیا ما را ببر به اتاق بالا.

"اتاق بالا" رو به ایوان باز می شد. از ایوان که طارمی چوبی داشت، افق روشن پدیدار بود. اما باران هنوز می بارید و در اتاق کاهگلی که به سقف آن برگهای توتون و هندوانه و پیاز و سیر آویزان کرده بودند، بوی نم می آمد. محمدولی گفت:"یاالله، میری گوشه اتاق، جنب بخوری می زنم." بعد رو کرد به قهوه چی و پرسید: "آن طرف که راه به خارج نداره؟"

قهوه چی وقتی گیله مرد جوان را در نور کمرنگ چراغ بادی دید، فهمید که کار از چه قرار است و در جواب گفت: "راه ناره. سرکار، انم از هوشانه کی ماشینا لوختا کوده؟"(8)

- برو مردیکه عقب کارت. بیشرف، نگاه به بالا بکنی همه بساطتو بهم میزنم. خود تو از این بدتری.

بعد رو کرد به مامور بلوچ و گفت: "خان، اینجا باش، من پایین کشیک می دم. بعد من می آم بالا، تو برو پایین کشیک بکش و چایی هم بخور."

گیله مرد در اتاق تاریک نیمتنه آستین کوتاه را از تن کند و آب آن را فشار داد، دستی به پاهایش کشید. آب صورتش را جمع کرد و به زمین ریخت. شلوارش را بالا زد، کمی ساق پا و سر زانو و رانهایش را مالش داد، از سرما چندشش شد. خود را تکانی داد و زیر چشمی نگاهی به مامور دومی انداخت. مامور بلوچ تفنگش را با هر دو دست محکم گرفته و در ایوان باریکی که مابین طارمی و دیوار وجود داشت، ایستاده بود و افق را تماشا می کرد.

در تاریکی جز نفیر باد و شرشر باران و گاهی جیغ مرغابیهای وحشی، صدایی شنیده نمیشد. گویی در عمق جنگل زنی شیون می کشید، مثل اینکه می خواست دنیا را پر از ناله و فغان کند.

برعکس محمدولی، مامور بلوچ هیچ حرف نم یزد. فقط سایه او در زمینه ابرهای خاکستری که در افق دائما در حرکت بود، علامت و نشان این بود که راه آزادی و زندگی به روی گیله مرد بسته است. باد کومه را تکان میداد و فغانی که شبیه به شیون زن دردکش بود، خواب را از چشم گیله مرد می ربود، بخصوص که گاهگاه، باد ابرهای حائل قرص ماه را پراکنده می کرد و برق سرنیزه و فلز تفنگ چشم او را خسته می ساخت.

صدایی که از جنگل می آمد، شبیه ناله صغرا بود، درست همان موقعی که گلوله ای از بالا خانه کومه کدخدا، در تولم به پهلویش خورد.

صغرا بچه را گذاشت زمین و شیون کشید...

"نمی خواهی فرار کنی؟"

"نه!"

بی اختیار جواب داد: "نه"، ولی دست و پای خود را جمع کرد. او تصمیم داشت با اینها حرف نزند. چون این را شنیده بود که با مامور نباید زیاد حرف زد. اینها از هر کلمه ای که از دهان آدم خارج شود، به نفع خودشان نتیجه می گیرند. در استنطاق باید ساکت بود. چرا بیخودی جواب بدهد. امنیه می خواست بفهمد که او خواب است یا بیدار و از جواب او فهمید، دیگر جواب نمی دهد.

"ببین چه می گم!" صدای گرفته و سرماخورده بلوچ در نفیر باد گم شد. طوفان غوغا میکرد، ولی در اتاق سکوت وحشتزایی حکمفرما بود. گیله مرد نفسش را گرفته بود.

"نترس!"

گیله مرد می ترسید. برای اینکه صدای زیر بلوچ که از لای لب و ریش بیرون می آمد، او را به وحشت می افکند.

"من خودم مثل تو راهزن بودم."

بلوچ خاموش شد. دل گیله مرد هری ریخت پائین، مثل اینکه اینها بویی برده اند. "مثل تو راهزن بودم" نامسلمان دروغ میگوید، می خواهد از او حرف دربیاورد.

هیبت خاموشی امنیه بلوچ را متوحش کرد. آهسته تر سخن گفت: "امروز صبح که تو کروج تفتیش می کردم..."

در تاریکی صدای خش و خش آمد، مثل اینکه دستی به دسته های برگ توتون که از سقف آویزان بود، خورد.

"تکان نخور می زنم!" صدای بلوچ قاطع و تهدید کننده بود. گیله مرد در تاریکی دید که امنیه بطرف او قراول رفته است.

"بنشین!"

دهاتی نشست و گوشش را تیز کرد که با وجود هیاهوی سیل و باران و باد، دقیقا کلماتی را که از دهان امنیه خارج میشود، بشنود. بلوچ پچ پچ می کرد.

"تو کروج –می شنوی؟- وسط یکدسته برنج یه تپونچه پیدا کردم. تپونچه رو که میدونی مال کیه. گزارش ندادم. برای آنکه ممکن بود که حیف و میل بشه. همراهم آورده ام که خودم به فرمانده تحویل بدم، میدونی که اعدام روی شاخته."

سکوت. مثل اینکه دیگر طوفان نیست و درختان کهن نعره نمیکشند و صدای زیر بلوچ، تمام این نعره ها و هیاهو و غرش و ریزشها را می شکافت.

"گوش میدی؟ نترس، من خودم رعیت بودم، میدونم تو چه میکشی، ما از دست خانهای خودمان خیلی صدمه دیده ایم، اما باز رحمت به خانها، از آنها بدتر امنیه ها هستند. من خودم یاغی بودم، به اندازه  موهای سرت آدم کشته ام، برای این است که امنیه شدم، تا از شر امنیه راحت باشم، از من نترس! خدا را خوش نمی آد که جوونی مثل تو فدا بشه، فدای هیچ و پوچ بشه، یک ماهه که از زن و بچه م خبری ندارم، برایشان خرجی نفرستادم. اگر محض خاطر آنها نبود، حالا اینجا نبودم. می خواهی این تپونچه را بهت پس بدهم؟"

گیله مرد خرخر نفس می کشید، چیزی گلویش را گرفته بود، دلش می تپید، عرق روی پیشانیش نشسته بود. صورت مخوفی از امنیه  بلوچ در ذهن خود تصویر کرده و از آن در هراس بود، نمی دانست چکار کند. دلش می خواست بلند شود و آرامتر نفس بکشد.

"تکون نخور! تپونچه دست منه. هفت تیره، هر هفت فشنگ در شونه است، برای تیراندازی حاضر نیست، بخواهی تیراندازی کنی، باید گلنگدن را بکشی، من این تپونچه را بهت میدم."

دیگر گیله مرد طاقت نیاورد. "نمیدی، دروغ میگی! چرا نمی ذاری بخوابم؟ زجرم میدی! مسلمانان به دادم برسید! چی می خواهی از جونم؟" اما فریادهای او نمی توانست بجایی برسد، برای اینکه طوفان هرگونه صدای ضعیفی را در امواج باد و باران خفه میکرد.

" داد نزن! نترس! بهت میدم، بهت بگم، اگر پات به اداره امنیه  فومن برسه، کارت ساخته است. مگه نشنیدی که چند روز پیش یک اتوبوسو توی جاده لخت کردند؟ از آن روز تا حالا هرچی آدم بوده، گرفته اند. من مسلمون هستم. به خدا و پیغمبر عقیده دارم، خدا را خوش نمی آد که ..."

گیله مرد آرام شد. راحت شد، خیلی از آنها را گرفته اند. از او میخواهند تحقیق کنند.

"چرا داد میزنی؟ بهت میدم! اصلا بهت میفروشم. هفت تیر مال توست. اگر من گزارش بدم که تو خونه  تو پیدا کردم، خودت می دونی که اعدام رو شاخته، به خودت می فروشم، پنجاه تومن که می ارزه، تو، تو خودت می دونی با محمدولی، هان؟ نمی ارزه؟ پولت پیش خودته. یا دادی به کسی؟"

گیله مرد آرام شده بود و دیگر نمی لرزید، دست کرد از زیر پتو دستمال بسته ای که همراه داشت باز کرد و پنجاه اسکناس یک تومانی را که خیس و نیمه خمیر شده بود حاضر در دست نگه داشت.

"بیا بگیر!"

حالا نوبت بلوچ بود که بترسد.

"نه، اینطور نمیشه، بلند میشی وامیسی، پشتت را میکنی به من. پول را میندازی توی جیبت، من پول را از جیبت در می آورم، اونوقت هفت تیر را میندازم توی جیبت، دستت را باید بالا نگهداری. تکون بخوری با قنداق تفنگ میزنم تو سرت. ببین من همه  حقه هایی را که تو بخواهی بزنی، بلدم. تمام مدتی که من کشیک میدم باید رو به دیوار پشت به من وایسی، تکان بخوری گلوله توی کمرت است. وقتی من رفتم، خودت میدونی با وکیلباشی."

شرشر آب یکنواخت تکرار می شد. این آهنگ کشنده، جان گیله مرد را به لب آورده بود. آب از ناودان سرازیر بود. این زمزمه نغمه  کوچکی در میان این غلیان و خروش بود. ولی بیش از هر چیز دل و جگر گیله مرد را می خورد. دستهایش را به دیوار تکیه داده بود. گاه،باد یکی از بسته های سیر را به حرکت درمی آورد و سر انگشتان او را قلقلک می داد. پیراهن کرباس تر، به پشت او می چسبید. تپانچه در جیبش سنگینی می کرد. گاهی تا یک دقیقه نفسش را نگاه می داشت تا بهتر بتواند صدایی را که می خواهد بشنود. او منتظر صدای پای محمد ولی بود که به پله های چوبی بخورد. گاهی زوزه باد خفیفتر می شد، زمانی در ریزش یک نواخت باران وقفه ای حاصل می گردید و درنتیجه در آهنگ شرشر ناودان نیز تاثیر داشت، ولی صدای پا نمی آمد. وقتی امنیه بلوچ داد زد: "آهای محمد ولی؟ آهای محمدولی!" نفس راحتی کشید. این یک تغییری بود. "آهای محمدولی..." گیله مرد گوشش را تیز کرده بود. به محض اینکه صدای پا روی پله های چوبی به گوش برسد، باید خوب مراقب باشد و در آن لحظه ای که امنیه  بلوچ جای خود را به محمدولی می دهد، برگردد و از چند ثانیهای که آنها با هم حرف میزنند و خش خش حرکات او را نمی شنوند، استفاده کند، هفت تیر را از جیبش در آورد و آماده باشد. مثل اینکه از پایین، صدایی به آواز بلوچ جواب گفت.

ایکاش باران برای چند دقیقه هم شده، بند می آمد، کاش نفیر باد خاموش می شد. کاش غرش سیل آسا برای یک دقیقه هم شده است، قطع می شد. زندگی او، همه چیز او بسته به این چند ثانیه است، چند ثانیه یا کمتر. اگر در این چند ثانیه شرشر یک نواخت آب ناودان بند می آمد، با گوش تیزی که دارد، خواهد توانست کوچکترین حرکت را درک کند. آنوقت به تمام این زجرها خاتمه داده می شد. میرود پیش بچه اش، بچه را از مارجان می گیرد، با همین تفنگ وکیل باشی می زند به جنگل و آنجا می داند چه کند.

از پایین صدایی جز هوهوی باد و شرشر آب و خشاخش شاخه های درختان نمی شنید. گویی زنی در جنگل جیغ می کشید، ولی بلوچ داشت صحبت میکرد. تمام اعصاب و عضلات، تمام حواس، تمام قوای بدنی او متوجه صدایی بود که از پایین می رسید، ولی نفیر باد و ریزش باران از نفوذ صدای دیگری جلوگیری می کرد.

"تکون نخور، دستت را بذار به دیوار!"

گیله مرد تکان خورده بود، بی اختیار حرکت کرده بود که بهتر بشنود.

گیله مرد آهسته گفت:" گوش بدن بیدین چی گم."

بلوچ نشنید. خیال می کرد، اگر به زبان گیلک بگوید، محرمانه تر خواهد بود. "آهای برار، من ته را کی کار نارم. وهل و گردم کی وقتی آیه اونا بیدینم."

باز هم بلوچ نشنید. صدای پوتینهایی که روی پله های چوبی می خورد، او را ترسانده و در عین حال به او امید داد.

"عجب بارونی، دست بردار نیست!"

این صدای محمدولی بود، این صدا را می شناخت. در یک چشم بهم زدن، گیله مرد تصمیم گرفت. برگشت. دست در جیبش برد. دسته هفت تیر را در دست گرفت. فقط لازم بود که گلنگدن کشیده شود و تپانچه آماده برای تیراندازی شود، اما حالا موقع تیراندازی نبود، برای آنکه در این صورت مامور بلوچ برای حفظ جان خودش هم شده، مجبور بود تیراندازی کند و از عهده هر دو آنها نمی توانست برآید. ای کاش میتوانست گلنگدن را بکشد تا دیگر در هر زمانی که بخواهد آماده برای حمله باشد. هفت تیر را که خوب می شناخت از جیب درآورد. آن را وزن کرد، مثل اینکه بدین وسیله اطمینان بیشتری پیدا می کرد. در همین لحظه صدای کبریت نقشه او را برهم زد. خوشبختانه کبریت اول نگرفت.

"مگر باران میذاره؟ کبریت ته جیب آدم هم خیس شده."

کبریت دوم هم نگرفت، ولی در همین چند ثانیه گیله مرد راه دفاع را پیدا کرده بود، هفت تیر را به جیب گذاشت. پتو را مثل شنلش روی دوشش انداخت و در گوشه اتاق کز کرد.

"آهای، چراغو بیار ببینم، کبریت خیس شده."

بلوچ پرسید: "چراغ میخواهی چیکار کنی؟"

- هست؟ نرفته باشد؟

- کجا میتونه بره؟ بیداره، صداش بکن، جواب میده.

محمدولی پرسید: " آی گیله مرد؟... خوابی یا بیدار..."

در همین لحظه کبریت آتش گرفت و نور زردرنگ آن قیافه دهاتی را روشن کرد. از تمام صورت او پیشانی بلند و کلاه قیفی بلندش دیده میشد، با همان کبریت سیگاری آتش زد: "مثل اینکه سفر قندهار میخواد بره. پتو هم همراه خودش آورده. کتهات را هم که خوردی؟ ای برار کله ماهیخور. حالا باید چند وقتی تهران بری تا آش گل گیوه خوب حالت بیاره. چرا خوابت نمیبره."

محمدولی تریاکش را کشیده، شنگول بود. "چطوری؟ احوال لاور چطوره؟ تو هم لاور بودی یا نبودی؟ حتما تو لاور دهقانان تولم بودی؟ ها؟ جواب نمیدی؟ ها- ها- ها- ها."

گیله مرد دلش میخواست این قهقهه کمی بلندتر میشد تا به او فرصت میداد که گلنگدن را بکشد و همان آتش سیگار را هدف قرار دهد و تیراندازی کند.

"بگو ببینم، آن روزی که با سرگرد آمدیم تولم که پاسگاه درست کنیم، همین تو نبودی که علمدار هم شده بودی و گفتی: ما اینجا خودمان داروغه داریم و کسی را نمیخواهیم؟ بی شرفها، ما چند نفر را کردند توی خانه و داشتند خانه را آتش میزدند. حیف که سرگرد آنجا بود و نگذاشت، والا با همان مسلسل همتون را درو می کردم. آن لاور کلفتتون را خودم به درک فرستادم، بگو ببینم، تو هم آنجا بودی؟ راستی آن لاورها که یک زبون داشتند به اندازه کف دست، حالا کجاند؟ چرا به دادت نمیرسند؟ بعد چندین فحش آبدار داد. "تهرون نسلشونو برداشتند. دیگه کسی جرات نداره جیک بزنه، بلشویک میخواستید بکنید؟ آنوقت زناشون! چه زنهای سلیطه ای؟ واه، واه، محض خاطر همونها بود که سرگرد نمیذاشت تیراندازی کنیم. چطور شد که حالا موش شدند و تو سوراخ رفته اند. آخ، اگر دست من بود. نمیدونم چکارت میکردم؟ چرا گفتند که تو را صحیح و سالم تحویل بدم؟ حتما تو یکی از آن کلفتاشون هستی. والا همین امروز صبح وقتی دیدمت، کلکت را میکندم. جلو چشمت زنتو... اوهوه، چیکار داری میکنی؟ تکون بخوری میزنمت."

صدای گلنگدن تفنگ، گیله مرد را که داشت بی احتیاطی می کرد، سرجای خود نشاند.

گیله مرد بی اختیار دستش به دسته هفت تیر رفت. همان زنی که چند ماه پیش در واقعه تولم تیر خورد و بعد مرد، زن او بود، صغرا بود، بچه  شش ماهه داشت و حالا این بچه هم در کومه  او بود و معلوم نیست که چه بر سرش خواهد آمد. مارجان، آدمی نیست که بچه نگه دارد. اصلا از مارجان این کار ساخته نیست. دیگر کی به فکر بچه  اوست. گیله مرد گاهی به حرفهای وکیل باشی گوش نمی داد. او در فکر دیگری بود. نکند که تپانچه اصلا خالی باشد. نکند که بلوچ و وکیل باشی با او شوخی کرده و هفت تیر خالی به او داده باشند. اما فایده  این شوخی چیست؟ چنین چیزی غیرممکن است. محض خاطر این بچه اش مجبور است گاهی به تولم برگردد. هفت تیر را وزن کرد. دستش را در جیبش نگاه داشت، مثل اینکه از وزن آن می توانست تشخیص بدهد که شانه با فشنگ در مخزن هست یا نه. همین حرکت بود که محمدولی را متوجه کرد و لوله تفنگ را بطرف او آورد.

نوک سرنیزه بیش از یک ذرع از او فاصله داشت، والا با یک فشار لوله را به زمین می کوفت و تفنگ را از دستش در می آورد: "آهای، برار، خوابی یا بیدار؟ بگو ببینم. شاید ترا به فومن میبرند که با آگل لولمانی رابطه داری؟" چند فحش نثارش کرد. "یک هفته خواب ما را گرفت. روز روشن وسط جاده یک اتومبیل را لخت کرد. سبیل اونو هم دود میدند. نوبت اون هم میرسه. بگو بینم، درسته اون زنی که آن روز در تولم تیر خورد، دختر اونه؟..."

گاهی طوفان به اندازه ای شدید می شد که شنیدن صدای برنده و با طنین و بی گره محمدولی نیز برای گیله مرد با تمام توجهی که به او معطوف میکرد غیر ممکن بود، در صورتی که درست همین مطالب بود که او می خواست بداند و از گفته های وکیلباشی می شد حدس زد که چرا او را به فومن می برند. مامورین (و یا اقلا کسی که دستور توقیف او را داده بود) می دانستند که او داماد آگل بوده و هنوز هم مابین آنها رابطه ای هست. گیله مرد این را می دانست که داروغه او را لو داده است. اغلب به پدرزنش گفته بود که نباید به این ویشکا سوقه ای اعتماد کرد و شاید اگر محض خاطر این ویشکا سوقه ای نبود، امروز آن حادثه  تولم که محمدولی خوب از آن باخبر است، اتفاق نمی افتاد و شاید صغرا زنده بود و دیگر آگل هم نمی زد به جنگل و تمام این حوادث بعدی اتفاق نمی افتاد و امروز جان او در خطر نبود.

یک تکان شدید باد، کومه را لرزاند. شاید هم درخت کهنی به زمین افتاد و از نهیب آن کومه تکان خورد. اما محمدولی یکریز حرف می زد، هاهاها می خندید و تهدید می کرد و از زخم زبان لذت می برد.

چه خوب منظره  داروغه  ویشکا سوقه ای در نظر او هست. سالها مردم را غارت کرد و دم پیری باج می گرفت. برای اینکه از شرش راحت شوند، او را داروغه کردند. چون که در آن سالهای قبل از جنگ، ارباب در تهران همه کاره بود و پای امنیه ها را از ملک خود بریده بود و آنها جرات نمی کردند در آن صفحات کیا بیایی کنند. همین آگل پدرزن او واسطه شد که ویشکا سوقه ای را داروغه کردند و واقعا هم دیگر جز اموال رقیب های خود، مال کس دیگری را نمی چاپید.

محمدولی بار دیگر سیگاری آتش زد. این دفعه کبریت را لحظهای جلو آورد و صورت گیله مرد را روشن کرد. دود بنفش رنگ بینی گیله مرد را سوزاند.

"... ببین چی میگم. چرا جواب نمیدی؟ تو همان آدمی هستی که وقتی ما آمدیم در تولم پست دایر کنیم، به سرگرد گفتی که ما بهره  خودمونو دادیم و نطق میکردی. چرا حالا دیگر لال شدی؟..."

خوب به خاطر داشت. راست میگفت: وقتی دهاتی ها گفتند که ما داروغه داریم، گفت: بروید نمایندگانتان را معین کنید. با آنها صحبت دارم. او هم یکی از نمایندگان بود. سرگرد از آنها پرسید که بهره  امسالتان را دادید یا نه؟ همه گفتند دادیم. بعد پرسید قبل اینکه لاور داشتید دادید، یا بعد هم دادید. دهاتی ها گفتند: "هم آن وقت داده بودیم و هم حالا داده ایم." بعد سرگرد رو کرد به گیله مرد و پرسید: "مثلا تو چه دادی؟" گفت: " من ابریشم دادم، برنج دادم، تخم مرغ دادم، سیر، غوره، انارترش، پیاز، جاروب، چوکول (9)، کلوش(10)، آرد برنج، همه چی دادم." بعد پرسید مال امسالت را هم دادی؟ گیله مرد گفت: "امسال ابریشم دادم، برنج هم میدهم." بعد یک مرتبه گفت:" برو قبوضت را بردار و بیاور." بیچاره لطفعلی پیرمرد گفت: "شما که نماینده  مالک نیستید!" تا آمد حرف بزند، سرگرد خواباند بیخ گوش لطفعلی. آن وقت دهاتیها از اتاق آمدند بیرون و معلوم نشد کی شیپور کشید که قریب چندین هزار نفر دهقان آمدند دور خانه. بعد تیراندازی شد و یک تیر به پهلوی صغرا خورد و لطفعلی هم جابه جا مرد.

دهاتیها شب جمع شدند و همین داروغه  ویشکا سوقه ای پیشنهاد کرد که خانه را آتش بزنند و اگر شب یک جوخه  دیگر سرباز نرسیده بود، اثری از آنها باقی نمی ماند...

محمدولی سیگار می کشید. گیله مرد فکر کرد، همین الان بهترین فرصت است که او را خلع سلاح کنم. تمام بدنش می لرزید. تصور مرگ دلخراش صغرا اختیار را از کف او ربوده بود. خودش هم نمی دانست که از سرما می لرزد یا از پریشانی... اما محمدولی دست بردار نبود: "تو خیلی اوستایی. از آن کهنه کارها هستی. یک کلمه حرف نمیزنی، میترسی که خودت را لو بدهی. بگو ببینم، کدام یک از آنهایی که توی اتاق با سرگرد صحبت می کردند، آگل بود؟ من از هیچ کس باکی ندارم. آگل لامذهبه، خودم می خواهم کلکش را بکنم. همقطاران من خودشون به چشم دیده اند که قرآن را آتش زده. دلم میخواهد گیر خود من بیفته، کدام یکیشون بودند. حتما آنکه ریش کوسه داشت و بالا دست تو وایساده بود، ها، چرا جواب نمیدی، خوابی یا بیدار؟..."

نفیر باد نعره های عجیبی از قعر جنگل بسوی کومه همراه داشت: جیغ زن، غرش گاو، ناله و فریاد اعتراض. هرچه گیله مرد دقیقتر گوش می داد، بیشتر می شنید، مثل اینکه ناله های دلخراش صغرا موقعی که تیر به پهلوی او اصابت کرد، نیز در این هیاهو بود. اما شرشر کشنده  آب ناودان بیش از هر چیزی دل گیله مرد را می خراشاند، گویی کسی با نوک ناخن زخمی را ریش ریش میکند. دندانهایش به ضرب آهنگ یک نواخت ریزش آب به هم می خورد و داشت بیتاب می شد.

آرامشی که در اتاق حکمفرما بود، ظاهرا محمدولی وکیل باشی را مشکوک کرده بود. او می خواست بداند که آیا گیله مرد خوابیده است یا نه.

- چرا جواب نمیدی؟ شما دشمن خدا و پیغمبرید. قتل همه تون واجبه. شنیدم آگل گفته که اگر قاتل دخترش را بکشند، حاضره تسلیم بشه. آره، جون تو، من اصلا اهمیت نمی دم به اینکه آن زنی که آن روز با تیر من به زمین افتاد، دخترش بوده یا نبوده. به من چه؟ من تکلیف مذهبی ام را انجام دادم. میگم که آگل دشمن خداست و قتلش واجبه، شنیدی؟ من از هیچ کس باکی ندارم. من کشتم، هر کاری از دستش برمی آید بکند...

- تفنگ را بذار زمین. تکون بخوری مردی...

این را گیله مرد گفت. صدای خفه و گرفته ای بود، وکیلباشی کبریتی آتش زد و همین برای گیله مرد به منزله آژیر بود. در یک چشم بهم زدن تپانچه را از جیبش در آورد و در همان آنی که نور زرد و دود بنفش کمرنگ گوگرد اتاق را روشن کرد، گیله مرد توانست گلنگدن را بکشد و او را هدف قرار دهد. محمدولی برای روشن کردن کبریت، پاشنه تفنگ را روی زمین تکیه داده، لوله را وسط دو بازو نگه داشته بود. هنگامی که دستش را با کبریت دراز کرد، سرنیزه زیر بازوی چپ او قرار داشت.

در نور شعله  کبریت، لوله هفت تیر و یک چشم باز و سفید گیله مرد دیده می شد. وکیل باشی گیج شد. آتش کبریت دستش را سوزاند و بازویش مثل اینکه بیجان شده باشد افتاد و خورد به رانش.

- تفنگ را بذار رو زمین! تکون بخوری مردی!

لوله هفت تیر شقیقه وکیل باشی را لمس کرد. گیله مرد دست انداخت بیخ خرش را گرفت و او را کشید توی اتاق.

- صبر کن، الان مزدت را می ذارم کف دستت. رجز بخوان. منو میشناسی؟ چرا نگاه نمیکنی؟...

باران می بارید، اما افق داشت روشن می شد. ابرهای تیره کم کم باز می شدند.

- می گفتی از هیچکس باکی نداری! نترس، هنوز نمی کشمت، با دست خفه ات می کنم. صغرا زن من بود. نامرد، زنمو کشتی. تو قاتل صغرا هستی، تو بچه  منو بی مادر کردی. نسلتو ور می دارم. بیچاره تون می کنم. آگل منم. ازش نترس. هان، چرا تکون نمی خوری؟...

تفنگ را از دستش گرفت. وکیل باشی مثل جرز خیس خورده وارفت. گیله مرد تفنگ را به دیوار تکیه داد. "تو که گفتی از آگل نمی ترسی. آگل منم. بیچاره، آگل لولمانی از غصه  دخترش دق مرگ شد. من گفتم که اگر قاتل صغرا را به من بدهند، تسلیم میشه. آره آگل نیست که تسلیم بشه. اتوبوس توی جاده را من زدم. تمام آنهایی که با من هستند، همشون از آنهایند که دیگر بی خانمان شده اند، همشون از آنهایی هستند که از سر آب و ملک بیرونشون کرده اند. اینها را بهت میگم که وقتی می میری، دونسته مرده باشی. هفت تیرم را گذاشتم تو جیبم. میخواهم با دست بکشمت، می خواهم گلویت را گاز بگیرم. آگل منم. دلم داره خنک میشه..."

از فرط درندگی له له می زد. نمی دانست چطور دشمن را از بین ببرد، دستپاچه شده بود. در نور سحر، هیکل کوفته  وکیلباشی تدریجا دیده می شد.

- آره، من خودم لاور بودم. سواد هم دارم. این پنج ساله یاد گرفتم. خیلی چیزها یاد گرفته ام. میگی مملکت هرج و مرج نیست؟ هرج و مرج مگه چیه؟ ما را می چاپید، از خونه و زندگی آواره مون کردید. دیگر از ما چیزی نمونده، رعیتی دیگه نمونده. چقدر همین خود تو، منو تلکه کردی؟ عمرت دراز بود، اگر میدونستم که قاتل صغرا تویی، حالا هفت تا کفن هم پوسونده بودی؟ کی لامذهبه؟ شماها که هزار مرتبه قرآن را مهر کردید و زیر قولتان زدید؟ نیامدید قسم نخوردید که دیگر همه امان دارند؟ چرا مردمو بیخودی می گیرید؟ چرا بیخودی می کشید؟ کی دزدی می کنه؟ جد اندر جد من در این ملک زندگی کرده اند، کدام یک از اربابها پنجاه سال پیش در گیلون بوده اند؟

زبانش تتق می زد، به حدی تند می گفت که بعضی کلمات مفهوم نمی شد. وکیل باشی دو زانو پیشانیش را به کف چوبی اتاق چسبانده و با دو دست پشت گردنش را حفظ می کرد. کلاهش از سرش افتاده بود روی کف اتاق: "نترس، این جوری نمی کشمت. بلند شو، میخواهم خونتو بخورم. حیف یک گلوله. آخر بدبخت، تو چه قابل هستی که من یک فشنگ خودمو محض خاطر تو دور بیندازم. بلند شو!"

اما وکیلباشی تکان نمی خورد. حتی با لگدی هم که گیله مرد به پای راست او زد، فقط صورتش به زمین چسبید، عضلات و استخوانهای اودیگر قدرت فرمانبری نداشتند. گیله مرد دست انداخت و یقه  پالتوی بارانی او را گرفت و نگاهی به صورتش انداخت. در روشنایی خفه صبح باران خورده، قیافه وحشتزده  محمدولی آشکار شد. عرق از صورتش می ریخت. چشمهایش سفیدی می زد. بیحالت شده بود. از دهنش کف زرد می آمد، خرخر می کرد.

همین که چشمش به چشم براق و برافروخته گیله مرد افتاد به تته پته افتاد. زبانش باز شد: "نکش، امان بده! پنج تا بچه دارم. به بچه های من رحم کن. هر کاری بگی می کنم. منو به جوونی خودت ببخش. دروغ گفتم. من نکشتم. صغرا را من نکشتم. خودش تیراندازی میکرد. مسلسل دست من نبود..."

گریه میکرد. التماس و عجز و لابه مامور، مانند آبی که روی آتش بریزند، التهاب گیله مرد را خاموش کرد. یادش آمد که پنج بچه دارد. اگر راست بگوید! به یاد بچه خودش که در گوشه کومه بازی می کرد، افتاد. باران بند آمد و در سکوت و صفای صبح ضعف و بیغیرتی محمدولی تنفر او را برانگیخت. روشنایی روز او را به تعجیل واداشت.

گیله مرد تف کرد و در عرض چند دقیقه پالتو بارانی را از تن وکیل باشی کند و قطار فشنگ را از کمرش باز کرد و پتوی خود را به سر و گردن او بست. کلاه او را بر سر و بارانیش را بر تن کرد و از اتاق بیرون آمد.

در جنگل هنوز شیون زنی که زجرش میدادند به گوش میرسید. در همین آن، صدای تیری شنیده شد و گلوله ای به بازوی راست گیله مرد اصابت کرد. هنوز برنگشته، گلوله دیگری به سینه او خورد و او را از بالای ایوان سرنگون ساخت.

مامور بلوچ کار خود را کرد.

1- لاور؛ دلاور، رهبر
2- داریم.
3- چای هم هست.
4- همین یکی را داریم.
5- اتاق بالا توتون خشک کرده ایم.
6- چرا دارد.
7- کمی آن طرف تر. سرشب این جا بودند، رفتند.
8- راه ندارد. سرکار، این هم از آنهاست که اتوموبیل را لخت کردند.
9- چوکول؛ برنج نارس.
10- کلوش؛ کاه.